1η (27 Μαρτίου) και 2η (10 Απριλίου)διάλεξη εαρινού εξαμήνου του 1ου έτους του Π.Μ.Σ. «Θεωρητική και πρακτική φιλοσοφία» 2023-25

1^η διάλεξη εαρινού εξαμήνου του 1^ου έτους του Π.Μ.Σ. «Θεωρητική και πρακτική φιλοσοφία» 2023-25

27 Μαρτίου 2024, 19.00

Εργαστήριο Ελληνικής και Λατινικής φιλοσοφικής γραμματείας «Λίνος Μπενάκης»

Ομιλητής: Σταύρος Κουλουμέντας, επίκ. καθ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Τίτλος: Ο ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΘΕΩΝ: TO (ΠΡΟ)ΣΩΚΡΑΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 

Περίληψη. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα στο δεύτερο βιβλίο τού De natura deorum, ο Κλεάνθης επιχείρησε να εξηγήσει την ανθρώπινη πίστη στην ύπαρξη θεών παραθέτοντας τέσσερις λόγους: (α) τη μαντική ως τέχνη που προβλέπει με ακρίβεια το μέλλον· (β) τον φόβο που προκαλούν τα βίαια ή παράξενα φυσικά φαινόμενα· (γ) την ευγνωμοσύνη των ανθρώπων για τα δώρα της φύσης· (δ) τη θαυμαστή τάξη του κόσμου, ιδιαίτερα των ουρανίων σωμάτων. Mε βάση τις σχετικές πηγές υποστηρίζω ότι ως προς το (β) και (γ) ο Κλεάνθης αναπαράγει ιδέες που ανάγονται στον Δημόκριτο, τον Πρόδικο και τον αμφιλεγόμενο συγγραφέα του αποσπάσματος της τραγωδίας Σίσυφος, οι οποίοι διατύπωσαν διάφορες θεωρίες για τη γένεση της θρησκείας, συχνά αμφισβητώντας την ύπαρξη θεών. Το (δ), από την άλλη, είναι μια ιδέα που προέρχεται από φιλοσόφους οι οποίοι προσπάθησαν να απαντήσουν στους παραπάνω στοχαστές και να αποδείξουν την ύπαρξη θεών δίνοντας έμφαση στην κοσμική οργάνωση, η οποία, πιστεύουν, μαρτυρεί την παρουσία ενός νοήμονος και αγαθού δημιουργού, όπως ο Σωκράτης στα Απομνημονεύματα Ξενοφώντα και ο Πλάτων στο δέκατο βιβλίο των Νόμων του. Αυτή η ιδέα εμφανίζεται στον Κλεάνθη όχι μόνο ως μία ακόμη εξήγηση για το πώς φθάνουν οι άνθρωποι στη σύλληψη του θείου αλλά και ως το πλέον ισχυρό επιχείρημα για την ύπαρξη θείας πρόνοιας.

2^η ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΑΡΙΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2023-24

Τετάρτη, 10 Απριλίου 2024, 19.00-20.30

Ομιλητής: Δρ. Παναγιώτης Πουλακίδας, Διδάσκων Τμήματος Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Πατρών

Τίτλος: Ο σοφός και οι άλλοι: ατομική ευδαιμονία και αλληλεγγύη στην επικούρεια ηθική

Περίληψη: Σύμφωνα με τον Επίκουρο, οι άνθρωποι έχουν εκ φύσεως την τάση προς απόκτηση ηδονής και αποφυγή του πόνου. Ως εκ τούτου, το ανώτατο αγαθό για τον άνθρωπο θα πρέπει να αποτελεί μια μορφή ηδονής. Ωστόσο, ο Επίκουρος επισημαίνει εδώ το εξής πρόβλημα: η ίδια η κοινωνία στην οποία ζούμε μας διαφθείρει τόσο πολύ ώστε είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνουμε ποια πράγματα είναι πράγματι ηδονικά και συνεπώς άξια επιλογής προκειμένου να καταστούμε ευδαίμονες και ποιά επίπονα και συνεπώς πράγμα που πρέπει να τ’ αποφύγουμε. Η απάντηση σε αυτό το πρόβλημα με τον πυρήνα της επικούρειας ηθικής, η οποία υπόσχεται σε όσους την ακολουθούν πως θα καταφέρουν να υπερβούν το παραπάνω πρόβλημα και να ζήσουν μια ζωή ψυχικά ήρεμη (αταραξία). Έως αυτό το σημείο, η επικούρεια ηθική φαίνεται πως μπορεί να θεωρηθεί “εγωιστική / ατομικιστική”, ότι δηλαδή στοχεύει στο να καταστεί το υποκείμενο ευτυχισμένο αδιαφορώντας παντελώς για τα άλλα υποκείμενα. Ο Επίκουρος, όμως, δεν σταματά εδώ· σημειώνει αρκετές φορές πως ο σοφός όχι μόνο χρειάζεται τους άλλους (τουλάχιστον τους φίλους) για να ζήσει μια ευτυχισμένη ζωή αλλά μπορεί ακόμα και να θυσιάσει τόσο τη δική του ευδαιμονία όσο και την ίδια του τη ζωή γι’ αυτούς. Πώς είναι όμως αυτό δυνατό; Πώς γίνεται ο επικούρειος σοφός να ακολουθεί ταυτόχρονα μια ατομικιστική θεώρηση της ευδαιμονίας, δηλαδή να δέχεται ότι σκοπός της ζωής είναι η μεγιστοποίηση της προσωπικής ηδονής, και ταυτόχρονα να επιδεικνύει αλληλεγγύη; Επιπλέον, ποιοι είναι ακριβώς οι “άλλοι” προς τους οποίους θα επιδείξει αλληλεγγύη; Οι άνθρωποι του επικούρειου Κήπου, δηλαδή οι φίλοι του; Ή ενδιαφέρεται και για τους συμπολίτες του (πατριωτισμός); Ή, ακόμα περισσότερο, μήπως έχουμε και ένα είδος αλληλεγγύης προς τους ανθρώπους εν γένει ως πολίτες του κόσμου (κοσμοπολιτισμός);